Sauna

Saunanın Tarihçesi...

Saunanın bir Fin-Sami kelimesidir. 6000 yıllık bir geçmişi olduğuna inanılmaktadır. Tarihsel veriler saunanın diğer insanlar tarafından fark edilmesini şöyle açıklamaktadır; MÖ ilk yüzyılın sonlarında Finlandiyalılar Orta Avrupa ile ipek ticareti yapmaya başlamışlardır. Böylece Fin kültürü de açığa çıkmıştır. Sauna banyosu bir ter banyosudur. Bir ateş kaynağıyla ısıtılan taşlar ve küçük bir odanın bu taşlarla ısıtılması prensibine dayanır. Dünyanın başka yerlerinde de ter odaları görülmüştür. Amerika yerlilerinin Sweat Lodges denilen ter çadırları, Roma hamamları, Türk hamamları, Japon Furo ları, İsveç Bastu su, Rus Banja ve Meksikan Temescalları buna örnektir. İlk önce hangisinin ortaya çıktığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Kültürlere göre ufak farklılıklar içeren ter banyosu prensibi konusunda antropolojistler arasında görüş ayrılıkları vardır. Finlilere göre hepsinin kaynağı saunadır. Amerikan bilimadamlarına göre de ter banyosunun kaynağı Amerika dır. Taş Çağı zamanlarında Amerikan yerlilerinin Bering Boğazı nı geçerek Asya daki yaşamı oluşturduğuna inanmaktadırlar. Daha sonra Asya'dan Avrupa'ya göç yaşanmış ve değişik ırklar oluşmuştur. Buna göre ter odaları kültürü de Amerika dan yayılmıştır. Dediğim gibi bunun kesin bir kanıtı yoktur.

1500'lü yıllarda Klaus Magnus şöyle yazmıştır: Banyo kullanımı dünyanın hiçbir yerinde, Kuzey topraklarında olduğu kadar önemli olmamıştır. Kişisel ve halka açık banyolar iyi donanımlıdır. Önemli kişilerin banyolarında taze ve temiz sular bulunur, etrafı özenli bahçeler ve çiçeklerle bezenmiştir. Kasaba ve köylerde nüfusa orantılı halka açık banyolar vardır.

Yüzyıllardır düzenli kullanımı sonucu saunalar manevi bir kimlik kazanmışlar. Şu sözler bugün halen Finlandiyalılar tarafından bilinmektedir; Jokaisen on kayttaydyttava saunaa samalla tavalla kuin kirkossa. (Saunadaki kimse kendini kilisede gibi hisseder.). Bunun gibi başka özdeyişler de mevcuttur; Eğer sauna, liquor (hafif Fin birası) veya çam reçinesi işe yaramazsa, o hastalık sizi öldürebilir. Her türlü ağrının, acının, moralsizliğin, sıkıntının ihtiyacı olan şey saunadır, o yardımcı olmazsa hiçbir şey olmaz.

19.yylda Avrupalı gezginler Fin kültürü olan saunayla oldukça ilgilenmişler ve yazılarında çokça bahsetmişlerdir. İlgiyi çeken saunanın kendisi değil, sosyal yaşama olan katkısıdır. Fransız yazar Paul B. Du Chaillu The Land of the Midnight Sun? isimli kitabında saunayla ilgili geniş bilgilerden sonra şundan bahseder; Banyo evi, binanın dışında kendi başına bir kulübedir, ateşe karşı bir güvenlik tedbiri olarak. Her Cumartesi akşamı Kuzey ülkelerindeki her birey aynı eylemi geleneksel olarak paylaşır; banyo. Yanlarında kaldığım ailenin komşusu bir akşam şöyle seslendi; Palulu, bugün bizimle banyo yapın. Palulu da; Tamam, olur, dedi. Bahsettiğim aile oldukça geniş bir aileydi ve birlikte banyo yaptık. Burada saunasız bir sosyal yaşam düşünülmüyor.

19.yy ortalarında tüm Avrupa'yı etkisi altına alan sosyalizm, saunayı Finlandiya?nın milli sembolü haline getirmiştir. Hızla yaygınlaşan sauna kültürüne 19.yy sonlarında Sanayi Devrimi yardımcı olmuştur. Metal dış yüzeyli sauna sobaları, sauna sayısının artışına cevap vermiş, saunanın her yerde yapılabilmesine olanak tanımıştır. Halka açık çok kişilik saunalar yüksek kapasiteli sobalar sayesinde hızla çoğalmıştır.

1930'larda ilk elektrikli sobanın yapılmasıyla sauna üretimi 3.evresine girmiştir. Birinci ve İkinci Dünya savaşlarıyla, sauna, dünyanın her yerinde tanınma fırsatı bulmuştur. Bunun en önemli sebebi tabii ki Fin askerlerin morallerini düzeltmek ve kendilerini evlerinde hissetmelerini sağlamak amacıyla ordunun cephelerde yaptığı savusaunalardır (büyük saunalar).

20.yylda Finliler sauna ve sauna sobası ticareti yapmaya başlamışlardır. Günümüzde Finlandiya'da 300 den fazla sauna sobası firması yılda 10.000 nin üzerinde soba üretmektedir. Finlandiya?nın soba satmadığı sadece birkaç ülke vardır, komşuları Rusya bunlardan biridir.

Finlandiya İstatistik Enstitüsüne göre; 5,2 milyon nüfuslu Finlandiya'da 1,212 milyon sauna evlerde ve 800.000 sauna da işyerleri ve kurumsal alanlarda bulunmaktadır (2002 verileri). Kişi başına 0,42 sauna düşmektedir ki bu oran Finlandiya daki taşıt sayısı/nüfus oranına çok yakındır.

Sauna Kültürü

Finlandiya'yı ziyarete giden bir yabancı şu durum karşısında ne yapar;

Üstünüzdeki her şeyi çıkarmaya ve 100ºC sıcaklığında bir odaya davetlisiniz. Diğerleriyle birlikte oturup terliyorsunuz. Bir ara dışarı çıkıp (hala çıplaksınız) buz tutmuş gölde açılmış bir deliğe atlıyorsunuz ve kendinizi tazeliyorsunuz.

Cesur olun ve Evet deyin. Aksi takdirde önemli bir rahatlama fırsatını kaçırmış olursunuz. Mikko Norros, Financial Times

Finler için sauna, rutin temizlenme işinin daha ötesindedir. Ruhsal bir boyutu da vardır. Binlerce yıldır korudukları bu kültür, saunayı milli bir simge haline getirmiştir.